 |
| Augustyn Woźnica, lata 30. Źródło: WBH, MN 16.03.1937. |
Gerard Woźnica
ps. Hardy jest znaną postacią na ziemi olkuskiej. To właśnie on dowodził
największym oddziałem partyzanckim na jej terenie w latach 1943-1945. Mało
wiadomo natomiast o jego wychowaniu i wzorcach, które wyniósł z domu. Urodził
się 15 września 1917 r. w Jankowicach (pow. rybnicki). W 1930 r. ukończył
Szkołę Powszechną w Wielopolu (pow. rybnicki), następnie przez rok uczestniczył
w kursach związanych z działalnością kupiecką w Rybniku. Do 1934 r. był
praktykantem Sądu Grodzkiego w Rybniku. Kolejny okres jego życia silnie związał
się z wojskiem. Przez następne trzy lata uczęszczał do Szkoły Podoficerskiej
dla Małoletnich w Koninie, którą ukończył[2].
W ramach kursów maturalnych organizowanych w wojsku zdał tzw. małą maturę. Został
przydzielony w stopniu kaprala do stacjonującego w Krakowie 20 pułku piechoty
ziemi krakowskiej, z którym przeszedł wojnę obronną od Pszczyny po Józefów k.
Zamościa, gdzie 17 września został ranny. Następny okres jego działalności jest
dość dobrze opisany przez niego samego w książce „Oddział Hardego”[3].
Był kawalerem orderu Virtuti Militari, trzykrotnie został odznaczony Krzyżem
Walecznych. Przyznano mu również m. in. Srebrny Krzyż Zasługi oraz Krzyż
Partyzancki[4].
Należy sobie
zadać pytanie: co spowodowało taki wybór drogi życiowej przez młodego Gerarda?
Wydaje się, że przykład ojca był tu kluczowy. Augustyn Woźnica urodził się 27
maja 1879 r. we wsi Błotnia, w pow. strzeleckim na Opolszczyźnie (ówcześnie był
to teren Niemiec). Był synem Józefa i Marianny z d. Witów. Ukończył osiem klas
szkoły powszechnej. Rodzice wychowywali go w duchu patriotycznym. Władał dobrze
językiem niemieckim i polskim, dzięki czemu pomagał kolegom ze szkoły w nauce. Pochodzenie
uniemożliwiło mu kontynuowanie nauki, jednak cały czas starał się kształcić we
własnym zakresie. W latach 1899-1901 odbył służbę wojskową w 6. pułku huzarów im.
Hrabiego Goetzena w Głubczycach. Szczególną wagę przywiązywał do historii
polski, którą starał się przekazywać rodakom. Od 1905 r. aktywnie działał w
Zjednoczeniu Zawodowym Polskim[5].
Po ukończeniu prywatnego Konserwatorium Thomasa Cieplika[6]
rozpoczął wzmożoną działalność społeczną, mającą na celu promowanie polskiej
kultury, ze szczególnym uwzględnieniem muzyki. Wraz z kolegą utworzył w 1911 r.
w Jankowicach chór pod wezwaniem św. Barbary, którego był dyrygentem do 1918 r.
Kilkukrotnie władze zaborcze oskarżały go nielegalną działalność. Chór był
oficjalnie zarejestrowany i działał w ramach prawa, zatem z braku podstaw sprawy
kończyły się dla niego pomyślnie. Pracował na kopalni „Joanna” w Bobrku[7]
(koło Bytomia), gdzie prowadził orkiestrę zakładową. W 1910 r. został z niej
zwolniony ze względu na aktywność patriotyczną. Przez kilka miesięcy był
pozbawiony źródła zarobku. Dzięki pomocy znajomego otrzymał posadę na kopalni
Donnersmarck[8] w
Chwałowicach (pow. rybnicki). W 1913 r. kierował strajkiem załogi tej kopalni z
ramienia ZPP, w skutek czego po zdławieniu protestów został z niej wyrzucony.
Kolejnym miejscem, gdzie pracował była kopalnia „Römer” w Niedobczycach[9]
(pow. rybnicki). Kiedy wybuchła I Wojna Światowa został wcielony do 79 pułku piechoty
im. von Voigts-Rhetza w ramach X Korpusu Armii Niemieckiej stacjonującego w
Hildsheim (Hanower), jednak już w 1915 r. zwolniono go z wojska na prośbę
zakładu pracy ze względu na brak fachowców. W 1918 r. zakupił dom w Wielopolu,
gdzie przeniósł się wraz z rodziną. Założył tam chór oraz oddział ZPP. W wyniku
osłabienia władzy niemieckiej rewolucją[10],
stając na czele rady żołniersko-robotniczej doprowadził do wyboru pierwszego
polskiego sołtysa w jego gminie. Sam od tego czasu pełnił funkcje sekretarza
gminnego. Jego aktywność nie sprowadzała się jedynie do kultywowania polskiej
tradycji i walki o prawa pracowników.
Od lutego 1919 r. organizował struktury
Polskiej Organizacji Wojskowej[11],
dochodząc do funkcji kierowniczych. W konspiracji posługiwał się pseudonimem
Wacek. Zajmował się gromadzeniem i przechowywaniem broni, a także kierował
podległymi sobie ludźmi. W wyniku przygotowań do powstania[12]
doszło do dekonspiracji, w wyniku czego od maja 1919 r. musiał się ukrywać. Nie
trwało to jednak długo, 18 lipca został aresztowany i wyrokiem sądu
osadzony w jednej z pomorskich twierdz. Karę miał odbywać przez trzy lata. Ponadto
otrzymał również do wyrok miesiąca w więzieniu. Wszystko to za „zdradę stanu”.
29 listopada 1919 r. został przekazany stronie polskiej na zasadzie wymiany[13].
Od razu powrócił w rodzinne strony. Wziął udział w II Powstaniu Śląskim[14]
dowodząc 6. kompanią II batalionu 1. rybnickiego pp. Brał również aktywny
udział w plebiscycie na Śląsku[15].
Po wybuchu III Powstania Śląskiego[16]
stanął na czele 8. komp. 5. rybnickiego pp, z którym zajął Rybnik, a następnie
do końca walk pełnił funkcję dowódcy oddziału żandarmerii na terenie miasta
i okolic. 11 maja 1921 r. brał udział w bitwie nieopodal Rybnika z
Niemcami, w wyniku której - jak sam podaje - zginął jeden Polak, a po
przeciwnej stronie kilkunastu Niemców. Po przyłączeniu tych ziem do Polski
mieszkał w Wielopolu, pracując w Urzędzie Skarbowym w Rybniku (ukończył
półroczny kurs przygotowujący do pracy urzędnika)[17].
Po wybuchu II Wojny Światowej został aresztowany i wywieziony do obozu KL
Buchenwald[18],
gdzie został zamordowany w 1941 r. Za swoją działalność został odznaczony
Medalem Niepodległości oraz Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi I
klasy[19].
Ze swoją żoną
Franciszką z d. Toborek (1881-1951) miał trzech synów Wojciecha (ur. 1905 r.),
Wilhelma (ur. 1917 r.) oraz najmłodszego Gerarda (ur. 1917 r.)[20] Jak sam pisał w
podaniu o jedno z odznaczeń: „Wiem
doskonale, że to cośmy zdziałali dla Polski to nie po to, żeby za to honory i
wynagrodzenia otrzymywać, bo nie wiele warci patrioci bylibyśmy […] jednakowoż jeszcze [mam] inny powód uzasadniający moją prośbę. Mam […] trzech synów wszystkich wojskowych, z
których najmłodszy ma wkrótce ukończyć szkołę podoficerów zawodowych i właśnie
to mnie skłoniło do niniejszej prośby żeby dziecięciu utorować jakoś przyszłość”[21].
Jak można zauważyć dbał o swoich synów chcąc zapewnić im jak najlepsze życie.
Widoczny jest również jego wpływ na ich losy szczególnie na najmłodszego
potomka, który podobnie jak ojciec walczył z bronią w ręku, aktywnie
uczestniczył konspiracji i za tę działalność był represjonowany. Nasuwa się tu
polskie przysłowie: niedaleko pada jabłko od jabłoni.
Mateusz Radomski
[1] Archiwum
Instytutu Pamięci Narodowej (dalej: AIPN), sygn. IPN Kr 419/2544, s. 6.
[2] AIPN, sygn. IPN Kr 009/144, s. 186.
[3] G.
Woźnica, Oddział Hardego, Warszawa
1981.
[4] AIPN, sygn. IPN Kr 419/2544 s. 9.
[5]
Związek Zawodowy Polski, został utworzony w 1902 r., zrzeszał polskie związki
zawodowe z terenu zaboru niemieckiego. Jej głównym zadaniem była walka o prawa
pracowników przemysłu. Dużą wagę przywiązywano do spółdzielczości i krzewienia
postaw patriotycznych.
[6]
Prywatna szkoła muzyczna w Bytomiu założona przez Thomasa Cieplika. Działała od
1910 r. Specjalizowała się w muzyce kościelnej, prowadzono też uczniowski chór
i orkiestrę. Placówka działała do 1944 r.
[7] Kopalnia
Gräfin Johanna, funkcjonowała od 1907 r. w Bobrku, należała do rodziny Schaffgotschów
(Joanny i Hansa Ulryka). W 1922 r. została przekształcona w Kopalnie Węgla
Kamiennego Bobrek, która działała do 2005 r.
[8]
Kopalnia Donnersmack rozpoczęła działalność w 1897 r. Należała do Guidona
Henckel von Donnersmarcka. Mieściła się w Chwałowicach – pow. rybnicki. Po 1945
r. została znacjonalizowano i funkcjonuje do dziś.
[9] Została
utworzona w 1896 r. pod nazwą „Johan Jacob”, od 1902 r. przemianowaną ją na
kopalnię „Römer”, a następnie w 1936 r. nosi - aktualną do dziś - nazwę „Rymer”.
[10] Na terenie Niemiec w
związku z wydarzeniami na froncie w listopadzie 1918 r. doszło do wystąpień
rewolucyjnych, które trwały w latach 1918-1919. Władzę przejęła Rada
Pełnomocników Ludowych. Powstawały również regionalne rady żołnierskie i
robotnicze na wzór bolszewickich.
[11] Polska
Organizacja Wojskowa (POW) została założona w Warszawie z inicjatywy Józefa
Piłsudskiego z połączenia Polskich Drużyn Strzeleckich i Związku Strzeleckiego.
Działała w konspiracji, prowadząc wywiad oraz dywersję przeciw Rosji, a następnie
po kryzysie przysięgowym 1917 r. przeciw Austrii i Niemcom. Jej członkowie na
przełomie października i listopada 1918 r. rozpoczęli przejmowanie władzy z rąk
okupantów. Działa na obszarze b. Królestwa Polskiego, Galicji, Rosji a od
lutego 1918 r. Wielkopolski. W lutym 1919 r. powstała POW Górnego Śląsku, która
zasiliła w dużej mierze siły zbrojne powstańców śląskich.
[12] Ludność
polska Górnego Śląsku w wyniku odzyskania niepodległości przez Polskę chciała
doprowadzić do przyłączenia się do niej tych ziem. Ze względu na terror i
represje niemieckie, a także decyzje o plebiscycie, Polacy rozpoczęli działania
przygotowujące powstanie. Pierwsze plany zakładały wybuch takowego w maju 1919
r. jednak nastąpiło to dopiero z 16 na 17 sierpnia 1919 r. I Powstanie Śląskie
trwało 10 dni i zakończyło się przegraną powstańców.
[13] Zob. Oświadczenie rządowe
z dnia 31 stycznia 1922 r. w przedmiocie polsko-niemieckiej umowy amnestyjnej z
dnia 1 października 1919 r., „Dziennik Ustaw” 1922, nr 11, poz. 85.
[14] Wybuchło
z 19 na 20 sierpnia 1920 r., trwało do 25 sierpnia tegoż roku. Miało na celu
wyparcie z terenu plebiscytowego niemieckich sił bezpieczeństwa, co zakończyło
się sukcesem.
[15] Wyznaczony
postanowieniami traktatu wersalskiego z 1919 r. Plebiscyt był przeprowadzony 20
marca 1921 r. na terenie Górnego Śląska. Za Polską opowiedziało się 40,4%, a za
Niemcami 59,5%. Obszar podzielono w niekorzystny dla Polski sposób, co wywołało
niezadowolenie i doprowadziło do wybuchu powstania.
[16] Rozpoczęło
się z 2 na 3 maja 1921 r. Powstańcy dążyli do ostatecznego przyłączenia Górnego
Śląska do Polski. Było najdłuższe pośród nich. Zakończyło się 5 lipca 1921 r. Pośrednim
efektem tego zrywu było przydzielenie Rzeczypospolitej lepiej uprzemysłowionych
terenów Górnego Śląska.
[17] Wojskowe Biuro Historycznej
(dalej: WBH), MN 16.03.1937 Augustyn Woźnica, b. p. Życiorys Augustyna Woźnicy.
[18] AIPN, sygn. IPN Kr
419/2544, s. 7.
[19] WBH, MN 16.03.1937
Augustyn Woźnica, b. p. Życiorys Augustyna Woźnicy.
[20] AIPN, sygn. IPN Kr
419/2544, s. 7.
[21] WBH, MN 16.03.1937
Augustyn Woźnica, b. p. List Augustyna Woźnicy do Alfons Zgrzebnioka z dn.
31.05.1936.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz